آفلاتوكسين ها از متابوليتهاي ثانويه گروهي از گونه هاي قارچي جنس آسپرژيلوس بخصوص آسپرژيلوس فلاووس و آسپرژيلوس پارازيتيكوس مي باشند. اين قارچها در سرتاسر دنيا در هواو خاك يافت مي شوند و قادر به حمله و ايجاد آلودگي در اندامهاي زنده و مرده گياهان و جانوران مي باشند .آفلاتوكسين ها به چهار گروه عمده تقسيم بندي مي شوندو شكل ساختمان آنها تعيين كننده درجه سميت آنها در بدن مي باشد.
این چهار گروه شامل GR2R ،GR1R، BR2Rو BR1R می باشد. گروه BR1R از بقیه گروه ها مهمتر است و توسط تعدادي از گونه هاي آسپرژيلوس بخصوص آسپرژيلوس فلاووس توليد مي شوند.
تحقيقات بعدي منجر به پيدايش 2 متابوليت MR2R وMR1R در شير و در ادرار پستانداران شيرده شده است. آفلاتوكسين هاي MR2R و MR1R از هيدركسيلاسيون آفلاتوكسين ايجاد شده كه در شير به ميزان 15 درصد از آفلاتوكسين B خورده شده دفع مي شود.
آفلاتوكسين ها از نظر ساختمان شيميايي، تركيبات هتروسيكليك با خواص فلورسانسي هستند كه به وسيله جايگاه هاي دي هيدروفوران متصل به يك موقعيت كوماريني مشخص می شوند. جايگاه هاي دي فوراني از نظر هر دو خصوصيت سميت و سرطان زايي دارای اهميت است. بخش كوماريني، قسمت رنگ پذير مولكول را تشكيل مي دهد.
زيانهای اقتصادی ناشی از آلوده شدن مواد غذايی و خوراک دام و طيور به آفلاتوکسين ها شامل خسارت اقتصادی وارده به صنعت دامپروری ،تلفات دام و طيور ،زيانهای وارده به محصولات کشاورزی ،شيوع بيماريهای دامی در دامداريها و مرغداريها ،ضعيف شدن سيستم ايمنی دامها کاهش رشد و توليد ،کاهش ضريب تبديل مواد غذائی ،هزينه های برنامه ريزی جهت کاهش خطرات می گردد.
بر اساس گزارش های سازمان FDA ساليانه ٢٠ % از محصولات غذايی توليد شده در دنيا توسط سموم قارچی آلوده می شوند که در اين آلودگی آفلاتوکسين ها سهم بيشتر ی نسبت به ساير سموم دارند.
حداکثر میزان مجاز آفلاتوکسین در غذاهای انسانی که توسط FDA تعیین شده است به میزان ppb 20 و در غذاهای حیوانی pbb 300 تا 100 می باشد. مقدار مجاز آفلاتوکسین M1 موجود در فرآورده های لبنی ppb 5/0 می باشد. حد مجاز آفلاتوکسین در برخی از مواد غذایی مطابق با سازمان استاندارد ایران در جدول زیر قابل مشاهده است.
آفلاتوكسين ها در زنجيره غذايي حضور دارند و از طريق خون به جنين انسان و حيوان سرايت مي كنند. همچنين در شير انسان و گاو و فرآورده هاي لبني و فرمولاسيون غذاي كودك يافت مي شوند. ابتلا به آفلاتوكسين نه تنها باعث سرطان هپاتيكي، نقص هپاتيكي و سندرم ري مي شود، بلكه در سلامت جنين و نوزاد نيز تاثير مي گذارد. بنابراين جنين واقع در رحم و نوزاد از طريق محصولات غذايي آلوده دچار حساسيت نوزاد به عفونت و يرقان و عفونت در دوران كودكي و بيماري هاي وخيم مبتلا مي گردد و دچار نقص در پاسخ ايمني مي شود.
مطالعات اپيدميولوژي، باليني و آزمايشي نشان دادند كه مصرف بالاي 60 ميلي گرم آفلاتوكسين باعث مسموميت حاد با اثر كشندگي مي شود در حالي كه دوزهاي پائين در طولاني مدت سرطان زا هستند.
اثرات مضر آفلاتوكسين در حيوانات به دو دسته عمومي حاد و مزمن تقسيم بندي مي شود:
مسموميت حاد زماني اتفاق مي افتد كه دوز بالايي از آفلاتوكسين مصرف شود كه در دام رايج است. اندام اصلي آفلاتوكسين كبد مي باشد. بعد از تهاجم آفلاتوكسين به كبد، ليپيدها به هپاتوسيت ها نفوذ مي كنند كه موجب نكروسيس يا از بين رفتن سلول هاي كبدي مي شود كه به دليل واكنش منفي متابوليت هاي آفلاتوكسين با سلول هاي پروتئيني مختلف مي باشد و منجر به جلوگيري از متابوليسم كربوهيدرات، چربي و سنتز پروتئين مي گردد. در رابطه با كاهش كارايي كبد ، اختلاف در مكانيسم انعقاد خون، يرقان و كاهش سنتز پروتئين هاي سرمي توسط كبد ديده مي شود. ساير نشانه هاي عمومي آفلاتوكسيكوسيس، ادما در حد كم، درد شكمي و استفراغ مي باشد.
مسموميت مزمن در نتيجه غلظت متوسط تا كم آفلاتوكسين ايجاد مي شود. علائم شامل كاهش در ميزان رشد، كاهش توليد شير يا تخم مرغ و جلوگيري از عملکرد سيستم ايمني مي باشد. آسيب كبد از طريق رنگ زرد كه از مشخصات يرقان است آشكار مي شود و كيسه صفرا متورم مي گردد. جلوگيري از عمل سيستم ايمني به دليل واكنش آفلاتوكسين با سلول هاي T وكاهش فعاليت ویتامین K و فاگوسيتيك ماكروفاژها مي باشد. اين اثرات جلوگيري كننده آفلاتوكسين، زمينه را براي عفونت هاي ثانويه حيوانات توسط ساير قارچ ها، باكتري ها و ويروس ها مستعد مي كنند.
هيچ گونه حيواني در برابر مسموميت حاد آفلاتوكسين مقاوم نيست.حساسيت به مسموميت حاد و مزمن آفلاتوكسين متفاوت است و فاكتورهاي محيطي، ميزان ابتلا و مدت زمان ابتلا در كنار سن، سلامت و پايه تغذيه اي رژيم بر ميزان مسموميت تاثير دارد.
آفلاتوكسيكوسيس در انسان در بسياري از كشورها مثل هند ، چين ، تايلند و كشورهاي افريقايي گزارش شده است. در كشورهاي آفريقايي و آسيايي با توجه به وضعيت محيطي مساعد براي آلودگي به آفلاتوكسين، سلامت انسان ها بیشتر تهديد مي شود.
منبع: سیویلیکا
