آفلاتوکسین جزو سمومی است که توسط قارچ ها تولید شده و بر روی خوراک دام و موادغذایی حاوی این قارچ ها مشاهده می شود. این سموم می توانند باعث ایجاد بیماری در انسان و دام شوند. عوامل مختلفی بر تولید آفلاتوکسین می تواند اثر گذار باشد، از جمله این عوامل می توان به عوامل ژنتیکی و محیطی مانند نوع قارچ، نوع سوبسترا، رطوبت، دما، زمان رشد و بلوغ محصول، تهویه، دخیره سازی، نور و pH محیط اشاره کرد.
شدت آلودگی مواد غذایی توسط این سم به عواملی مانند موقعیت جغرافیایی، روش کشاورزی، حساسیت محصولات کشاورزی قبل از درو و در جریان فرآیند تهیه مواد غذایی و وضعیت انبار محصولات بستگی دارد. این سموم در مواد غذایی مختلف مانند شیر، پنیر، بادام زمینی، تخم پنبه، ذرت، انواع مختلف خوراک دامی و انسانی قابل مشاهده و اندازه گیری هستند.
میزان مجاز آفلاتوکسین در مواد غذایی
آفلاتوکسین سم قوی است که بیماری ایجاد شده توسط آن به میزان دوز این سم بستگی دارد. آفلاتوکسین به اسید نوکلئیک باند شده و باعث اختلال در تولید پروتئین می شود. همچنین می تواند باعث صدمه به اندام ها و ایجاد سرطان شود. میزان کم این سم باعث تاثیرات ملایم و ناچیز می شود اما مقادیر بالا آن می تواند سبب ایجاد تاثیرات جدی شود. میزان کم آفلاتوکسین در خوراک دام (کمتر از 1 ppm) می تواند باعث کاهش رشد، تداخل در سیستم ایمنی، آسیب کبدی و خونریزی شود. علاوه بر این علائم دوزهای بالای این سم می تواند باعث افسردگی، خونریزی و مرگ شود.
نشانه های ابتلا به این سم شامل رشد آهسته، کاهش تولید شیر، خونریزی و یرقان است. با ادامه مصرف غذای آلوده به آفلاتوکسین، آسیب کبد، توقف پاسخ ایمنی و توانایی مقاومت در برابر عفونت ها مشاهده می شود.
ابتلا به آفلاتوکسین حاد در انسان نادر است اما چندین مورد از ابتلا به آن گزارش شده است. سازمان غذا و دارو آمریکا میزان مجاز آفلاتوکسین در غذا و خوراک دام را تعیین کرده است. این مقادیر در جدول زیر قابل مشاهده است.
وجود آفلاتوکسین ها در چرخه های غذایی جزو مسائل مهم بهداشت عمومی به حساب می آیند. ازین رو تدابیر خاص برای حفاظت غذای دام از کپک های آفلاتوکسین، کیفیت شیر و همچنین غلات به عمل می آید. برای این منظور از روش های مختلفی برای تشخیص آفلاتوکسین در محصولات غذایی استفاده می شود در ادامه بیشتر به آنها پرداخته می شود.
بیشتر بدانید: تست تشخیص سریع چیست و چگونه عمل می کند؟
روش های تشخیص آفلاتوکسین
نقش مهمی که توکسین ها بر روی سلامت غذا دارند باعث افزایش مطالعات تحقیقاتی بر روش های شناسایی مشخصات قارچ های توکسین زا و توسعه روش های شناسایی و اندازه گیری مایکوتوکسین ها شده است.
آفلاتوکسین ها باعث آلودگی بسیاری از محصولات غذایی و دامی می شود. آفلاتوکسین ها به عنوان عوامل جهش زا ، تراتوژنیک، سرطان زا و جلوگیری کننده از عملکرد سیستم ایمنی محسوب می شوند.
سالانه مقادیر قابل توجهی از محصولات کشاورزی به ارزش میلیاردها دلار در اثر حمله قارچ ها نابود می شوند. محصولات که به توکسین ها آلوده شده باشند، کیفیت مرغوبی ندارند و به قیمت ارزان تری به فروش می رسند. از این محصولات بعنوان کود و یا سوخت استفاده می نمایند. در صورتی که ازین محصولات در خوراک دام استفاده شود، دام ها به واسطه مسمومیت با این سموم یا از بین می روند و یا از نظر اقتصادی بازده خوبی نخواهند داشت.
روش هایی که برای شناسایی آفلاتوکسین به کار برده می شوند، شامل روش کشت، روش فرابنفش، روش ستون کوچک، روش ید فلورومتری، کروماتوگرافی لایه نازک(TLC)، کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا(HPLC)، اسپکترومتری جرمی، روش گاز کروماتوگرافی- اسپکترومتری جرمی(GC-MC)، انواع مختلف بیوسنسورها و روش کشت می باشد. این روش ها به شرح ذیل می باشند:
روش فرابنفش
در این روش از نور ماوراء بنفش با طول موج 365 نانومتر استفاده می شود. این روش، روش دقیق و قابل اعتمادی برای شناسایی آفلاتوکسین نیست. به دلیل اینکه ترکیبی که نور سبز-زرد فلوئورسنس تولید می کند ممکن است علاوه بر آفلاتوکسین، اسید کوجیک باشد. این روش به عنوان یک روش مشاهده احتمالی به کار می رود نه به عنوان روش تجزیه ای. به علت اینکه در عدم حضور آفلاتوکسین هم فلورسنس ممکن است تولید شود.
روش ستون کوچک
در این روش از فلوریسیل برای شناسایی آفلاتوکسین B1 استفاده می شود. این روش به دلیل دقت ناکافی و عدم شناسایی قطعی آفلاتوکسین B1 به صورت آنالیتیکی به کار نمی رود. هنگامی که یک نمونه ناشناخته با یک یا چند نمونه حاوی آفلاتوکسین بخواهد مقایسه شود از این روش استفاده می شود.
روش ید فلورومتری
در این روش با استفاده از ید آفلاتوکسین B1 به ماده ای با خاصیت فلودورسنس بالا تبدیل می شود. سپس می توان با یک فتوفلومتر ساده اندازه گیری انجام شود. از مزایای این روش می توان به مصرف کم حلال و ایمنی بیشتر برای اپراتور اشاره کرد.
کروماتوگرافی لایه نازک(TLC)
این روش در آزمایشگاه های تحقیقاتی مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش آفلاتوکسین با استفاده از حلال غلیظ استخراج شده و ورودی کروماتوگرام با RF مشابه آفلاتوکسین های B1 ، B2، G1و G2که به طور تجربی شناسایی شده اند، مقایسه می شوند.
کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا(HPLC)
این روش هم بیشتر در آزمایشگاه های تحقیقاتی مورد استفاده قرار می گیرد. این روش نسبتا جدید و بسیار دقیق است. HPLC روش بسیار سریع تر، حساس تر و دقیق تر از روشTLC می باشد. در این روش در ابتدا مشتقات آفلاتوکسین مورد بررسی به کمک روش های شیمیایی تهیه می شود. این عمل به این دلیل انجام می شود که قدرت تشخیص، حساسیت و میزان اختصاصیت روش افزایش پیدا کند. سپس این مشتقات بوسیله کروماتوگرافی مایع با فاز معکوس جدا شده و تفکیک صورت می گیرد.
اسپکترومتری جرمی
این روش به دلیل اینکه مشخصات مولکولی، مولکول مورد نظر را تعیین می کند، به عنوان قطعی ترین روش شناسایی می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
روش گاز کروماتوگرافی- اسپکترومتری جرمی(GC-MC)
روش سریع برای تشخیص آفلاتوکسین های B1 و B2 می باشد. در این روش تشخیص به کمک بمباران الکترونی و شناسایی یون انتخابی صورت می گیرد. در این روش ابتدا عصاره تخلیص شده و سپس به داخل ستون مخصوص تزریق می شود.
بیوسنسورها
از انواع مختلف بیوسنسورها برای تشخیص آفلاتوکسین استفاده می شود. بیشتر بیوسنسور هایی که برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرند، اساس کار مشابه الایزا داشته و از وسایل اتوماتیک جریان استفاده می کنند. از مزایای بیوسنسورها نسبت به روش های آنالیتیکی می توان به آنالیز سریع، اندازه گیری مداوم، هزینه پایین، حساسیت بالا، ابعاد نسبتا کوچک، قابل حمل بودن و عناصر تشخیصی اختصاصی با قابلیت استفاده مجدد اشاره کرد.
روش کشت
این روش شامل استفاده از محیط های کشت تکمیلی محتوی افزودنی جهت افزایش تولیدات آفلاتوکسین برای مشاهده مستقیم فلورسنس آبی یا آبی سبز اطراف کلونی های تحت نور فرابنفش می باشد.
تعداد زیادی از روش های تجزیه ای (TLC، HPLC،LC/MC و ELISA) و کشت جهت شناسایی و اندازه گیری آفلاتوکسین در محصولات کشاورزی و در کشت ایزوله های قارچی مورد استفاده قرار می گیرند. این روش ها از لحاظ دقت و صحت با هم متفاوتند و استفاده از آنها به هدف نهایی انالیز بستگی دارد.
منبع: سیویلیکا
